Cơ thể con người và hoàn cảnh tự nhiên là một thể hoàn chỉnh. Lựa chọn đồ ăn, thức uống như thế nào điều hòa nội tạng cơ thể, duy trì ổn định tính thống nhất là mục đích của ẩm thực trong y học cổ truyền phương ông.
Ăn uống để điều chỉnh âm dương
Sách Tố Vấn viết: “ Ngũ cốc dinh dưỡng; ngũ quả hỗ trợ; ngũ súc bổ ích, ngũ thái sung dưỡng” (ngũ cốc có gạo, mỳ, kê, ngô, đậu…; ngũ quả như đào, lý, hạnh, giẻ, táo…; ngũ súc là trâu bò, dê, lợn, chó, gà…; ngũ thái là rau, hẹ, kiệu, hành…). Thông qua cân bằng ăn uống để cơ thể tiếp thu đầy đủ chất dinh dưỡng thì khí huyết thịnh vượng, tạng phủ bình hòa, cơ thể mới khỏe mạnh.
Xét đến cùng, bệnh tật phát sinh là do tính cân bằng tương đối của âm dương bị phá hoại. Âm thịnh thì dương bị bệnh; dương thịnh thì âm bị bệnh; âm hư thì nhiệt, dương hư thì hàn. Chữa bệnh bằng ăn uống mục đích khôi phục sự cân bằng tương đối của âm dương trong cơ thể.
Dương nhiệt quá thịnh dễ phát sinh bệnh chứng âm dịch thương tổn, dùng phép thanh nhiệt bảo tân (Ngũ trấp ẩm, cháo rau cần, cháo đậu xanh) để tả dương hòa âm. Dương hư không chế ước được âm, phát sinh chứng bệnh âm hàn thiên thịnh, dùng phép ôn kinh tán hàn (Đương quy sinh khương dương nhục thang, Hồ đào nhân xào cửu thái dương nhục…) để bổ dương chế âm. Có nghĩa phối hợp dược vật và thực phẩm hợp lý để bảo vệ sức khỏe.
Ăn uống để điều hòa tạng phủ
Mỗi tạng phủ đều có mối liên quan đến khí vị nhất định. Khí là 4 tính chất của thuốc và thực phẩm mà người dùng cảm nhận được: hàn (lạnh), lương (mát), nhiệt ( nóng), ôn (ấm). Một số thực phẩm có tính chất hòa hoãn gọi là bình. Quy nạp tứ khí vào âm dương: hàn, lương thuộc âm; ôn, nhiệt thuộc dương. Vị là 5 mùi vị của thuốc và thực phẩm mà vị giác người dùng cảm nhận được: tân (cay), cam (ngọt), toan (chua), khổ (đắng), hàm (mặn). Ngoài ra còn có vị nhạt (đạm), do đó dược liệu có đến 6 vị (lục vị).
Quy nạp ngũ vị vào ngũ tạng: Chua thuộc can, đắng thuộc tâm, ngọt thuộc tỳ, cay thuộc phế, mặn thuộc thận. Vị của đồ ăn thức uống thuộc tạng nào có tác dụng vào tạng đó. Nhưng tạng phủ và cơ thể là một thể hoàn chỉnh thống nhất. Một tạng phủ sinh bệnh sẽ ảnh hưởng đến công năng của tạng phủ khác.
Sách Tố Vấn viết: Vị quá chua làm hại can khí, tiết ra nhiều nước, tỳ khí sẽ tuyệt. Vị quá mặn, hại cốt, khí lao, tổn đoản cơ (xương to, làm cho cơ nhục yếu đi), ức chế tâm khí. Vị quá ngọt, tâm khí bị đầy, suyễn, sắc mặt đen, thận khí mất thăng bằng. Vị quá đắng, tỳ khí không nhu nhuận, vị khí sẽ trệ. Vị quá cay, gân mạch sẽ buông lỏng, tinh thần sút kém.
Sách còn viết: Ăn nhiều chất mặn thì mạch bị ngưng trở mà biến sắc; ăn nhiều chất đắng thì da bị khô, lông rụng; ăn nhiều chất cay thì mạch nhanh mà móng chân, móng tay khô; ăn nhiều chất chua thì môi cong, cơ nhục bị chai lại; ăn nhiều chất ngọt thì bị đau và có thể rụng tóc.
Dùng đồ ăn thức uống để điều hòa và khôi phục cân bằng sinh lý trong quan hệ qua lại của tạng phủ. Ví dụ: Chứng hoa mắt nhìn không rõ là do can huyết bất túc, thể hiện ra mắt; dùng phép bổ can thận (gan lợn xào cà rốt hoặc canh gan lợn). Chứng viêm miệng lưỡi do tâm vị hỏa vượng, phản ánh ở miệng lưỡi; dùng phép thanh tâm tả hỏa (cháo đăng tâm, trúc diệp lô căn trà).
Bệnh ở phế có thể do tạng phế bị tà xâm phạm, cũng có thể do bệnh ở tạng khác gây nên. Nếu do bản tạng, dùng phép tuyên phế giáng nghịch (Khương đường ẩm). Can hỏa quá thịnh, mộc hỏa hành kim thì tả can hỏa (Cúc hoa đồng hao (cải cúc) ẩm).
Tỳ hư sinh đàm, đàm thấp nghẽn phế, dùng phép kiện tỳ táo thấp (Chỉ truật phạn). Thận âm hư không tư dưỡng được phế thì dùng phép tư thận nhuận phế (Bách hợp câu kỷ canh). Nhức đầu ù tai, mặt đỏ, bứt rứt bực dọc, hay cáu gắt do can dương bốc lên, dùng Cúc hoa ẩm, cháo rau cần để thanh can tiềm dương; cũng có thể dùng cháo củ mài, bánh ích tỳ… để tư thận thủy hàm can mộc hoặc dùng cháo lá tre, Đăng tâm ẩm… để tả tam hỏa, mục đích “mẹ thực thì tả con”…
Ngoài ra, căn cứ sự tương tác qua lại giữa các tạng phủ mà dùng đồ ăn thức uống thích hợp để điều hòa chúng. Tùy thể trạng mà dùng đồ ăn thức uống mát (lương) hay ấm (ôn), nên bổ hay không nên bổ.
Người dương thịnh, âm hư: Biểu hiện người gầy, họng lưỡi khô, ù tai hay quên, mất ngủ. Dùng thực phẩm dưỡng âm, mát: đậu đũa, hoàng tinh, thịt ba ba, củ mài, canh ngân nhĩ, cháo đậu xị. Hạn chế thực phẩm ôn, nhiệt, bổ dương.
Người dương hư âm thịnh: Biểu hiện chân tay lạnh, tiểu tiện nhiều lần, đau lưng mỏi gối. Dùng thực phẩm bổ dương, ấm: chim sẻ, uống rượu pha huyết chim sẻ, thịt dê, canh thịt dê,… Hạn chế thực phẩm hàn, lương và thương dương.
Người khí hư (suy nhược): Biểu hiện sắc mặt trắng nhợt, thở yếu, ngại nói. Dùng thức ăn bổ khí: củ mài, sữa đậu nành, sữa bò, trứng gà, cháo nhân sâm, bánh ích tỳ…
Người huyết hư (thiếu m.áu): Biểu hiện môi nhạt, chóng mặt, phụ nữ rối loạn k.inh n.guyệt. Dùng thức ăn bổ huyết: quả dâu, cà rốt, gan động vật, cao ngọc linh, bài thuốc Đương quy sinh khương dương nhục thang.
Phụ nữ khi có kinh, mang thai, khi sinh đẻ, lúc cho con bú rất dễ tổn thương khí huyết. Dùng thức ăn bổ huyết là chính. Thời kỳ hành kinh nên ăn canh trứng gà, cháo gạo nếp, a giao để dưỡng huyết bổ thận, tránh dùng rau sam, bài thuốc Đương quy sinh khương dương nhục vì có tính hoạt lợi đường huyết. Phụ nữ có thai nên ăn cá chép; phụ nữ sau sinh đẻ, nên nấu thức ăn với nghệ vàng; nếu khí huyết hư, không đủ sữa, dùng đương quy, sâm, lươn hoặc gà mái tần với sâm quy (Sâm quy đồn mẫu kê), móng giò lợn với hành (Thông đồn trư đề) để ích khí huyết, thông sữa.
Người hay bị táo bón nên ăn bí đao, người ăn kém nên uống nước vối. Phòng cảm hàn, nên dùng gia vị hành gừng. Phòng trị cảm nắng, nên ăn đậu ván trắng…
Đậu phụ bổ dưỡng sánh ngang với thịt dê: Đặc biệt tốt cho phụ nữ nhưng đừng ăn kèm 5 món sau kẻo “sinh độc”
Đậu phụ rất kỵ 5 thực phẩm dưới đây, vì vậy tốt nhất là không nên kết hợp để tránh sinh bệnh.
Mỗi khi nhắc đến những thực phẩm có tác dụng tẩm bổ cơ thể, chúng ta thường nghĩ ngay đến những món ăn đắt t.iền như thịt bò, cá hồi, nhân sâm… mà quên mất rằng có một món ăn “rẻ bèo” cũng đem lại rất nhiều lợi ích cho sức khỏe đó là đậu phụ.
Từ xa xưa, người Trung Quốc đã làm ra một chế phẩm từ đậu nành và đặt tên là đậu phụ. Món ăn này giúp thải độc, nuôi dưỡng cơ quan tiêu hóa khỏe mạnh. Thậm chí, người Trung Hoa xưa còn ví độ bổ dưỡng của đậu phụ sánh ngang với thịt dê.
Theo quan niệm của y học cổ truyền, đậu phụ vị ngọt, tính mát, vào 3 kinh tỳ, vị và đại tràng, có công dụng ích khí khoan trung, kiện tỳ lợi thấp, sinh tân nhuận táo, thanh nhiệt giải độc và kháng nham.
Đậu phụ được biết đến là một món ăn giàu canxi, vô cùng có lợi cho phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh. Nếu ăn đậu phụ, mái tóc của chị em cũng sẽ được cung cấp protein cần thiết và luôn khỏe mạnh. Ngoài ra, nhờ chứa nguồn selen dồi dào cùng khoáng chất cần thiết mà đậu phụ giúp hệ thống miễn dịch hoạt động đúng đắn, ngăn ngừa ung thư đường ruột.
Tuy nhiên, không chỉ đậu phụ mà bất cứ món ăn nào cũng cần phải ăn ĐÚNG CÁCH thì mới có thể đem lại tác dụng tốt nhất. Đậu phụ rất kỵ 5 thực phẩm dưới đây, vì vậy tốt nhất là không nên kết hợp để tránh sinh bệnh.
1. Hành lá
Một trong những loại thực phẩm không nên kết hợp với đậu phụ chính là hành lá. Nguyên nhân bởi trong hành có chứa axit oxalic khi kết hợp cùng với canxi trong đậu phụ sẽ tạo thành calci oxalat, một chất có thể ảnh hưởng đến sự hấp thu canxi của cơ thể và dễ tạo sỏi. Tốt nhất mọi người nên hạn chế ăn hành lá cùng đậu phụ, nếu có thể thì không nên ăn.
Một trong những loại thực phẩm không nên kết hợp với đậu phụ chính là hành lá.
2. Thịt dê
Theo Đông y, đậu phụ có vị ngọt, tính mát. Trong khi đó, thịt dê mang tính nóng. Nếu kết hợp 2 thực phẩm kỵ nhau này lâu dài sẽ phát sinh bệnh vàng da và phù chân.
Thịt dê không nên ăn cùng đậu phụ.
3. Mật ong
Đậu phụ và mật ong kết hợp với nhau sẽ gây ra một số thay đổi hóa học, gây ra tình trạng tiêu chảy. Thêm vào đó, mật ong cũng chứa nhiều nhiều enzym còn đậu phụ chứa nhiều chất khoáng, khi ăn chung sẽ tạo ra nhiều phản ứng không tốt.
4. Rau bina
Đậu phụ là thức ăn giàu canxi, trong khi đó rau bina là loại rau rất giàu axit oxalic. Sự kết hợp giữa 2 món ăn này sẽ tạo thành hiện tượng tích tụ canxi oxalat. Điều này không chỉ làm giảm tác dụng bổ sung canxi của đậu phụ, mà còn dễ dẫn đến bệnh sỏi.
Sự kết hợp giữa đậu phụ và rau bina sẽ tạo thành hiện tượng tích tụ canxi oxalat.
5. Quả hồng
Trong quả hồng có chứa nhiều tannin, trong khi đó đậu phụ lại chứa calci clorua, khi ăn cùng nhau có thể tạo thành calci tannate dẫn đến sỏi mật, sỏi thận.
