Xuất phát về ghép tạng của Bệnh viện TWQĐ 108 muộn so với các bệnh viện khác trong nước. Nhưng chỉ sau 4 năm, bệnh viện đã đuổi kịp trình độ ghép tạng của các bệnh viện lớn trong nước, thậm chí có lĩnh vực đứng đầu như là ghép phổi
Ngày 21/1/2021, tại Hà Nội, Bệnh viện TWQĐ 108 tổ chức Hội nghị sơ kết 4 năm thực hiện đề án khoa học và công nghệ, về tăng cường năng lực nghiên cứu để phát triển kỹ thuật ghép mô, bộ phận cơ thể người.
Mặc dù Bệnh viện TWQĐ 108 đã triển khai thành công ghép giác mạc từ những năm 1980 và thực hiện ghép tủy, ghép tế bào tạo m.áu tự thân điều trị một số bệnh m.áu ác tính từ năm 2004.
Nhưng tới năm 2015, Bệnh viện TWQĐ 108 được Bộ Khoa học và Công nghệ giao nhiệm vụ khoa học và công nghệ độc lập cấp quốc gia: “Nghiên cứu triển khai ghép phổi lấy từ người cho c.hết não” do GS.TS.Mai Hồng Bàng – Giám đốc bệnh viện làm chủ nhiệm. Năm 2016, Thủ tướng Chính phủ đồng ý giao cho Viện Y Dược lâm sàng 108 triển khai nhiệm vụ khoa học công nghệ, xây dựng Trung tâm nghiên cứu và phát triển kỹ thuật ghép mô và bộ phận cơ thể người.
Theo đó, bệnh viện đã thành lập Trung tâm ghép mô – bộ phận cơ thể người; xây dựng quy chế phối hợp công tác với Trung tâm điều phối ghép tạng Quốc gia; hoàn tất thủ tục pháp lý xin cấp phép ghép tạng. Đồng thời đầu tư các trang thiết bị, cơ sở hạ tầng hiện đại, đồng bộ… để bảo đảm kỹ thuật ghép tạng.
Đến nay, sau 4 năm triển khai, Bệnh viện TWQĐ 108 đã thực hiện 268 ca ghép mô tạng, trong đó có 78 ca ghép thận (đã trở thành kỹ thuật thường quy), 65 ca ghép gan (trong đó có 11 ca ghép gan cấp cứu), 03 ca ghép phổi, 18 ca ghép giác mạc, 62 ca ghép tế bào gốc, 40 ca ghép tủy, 02 ca ghép chi thể (01 ca từ người cho sống, 01 ca từ người cho c.hết não). Chức năng các tạng sau ghép hoạt động tốt, kéo dài thời gian và chất lượng sống cho người bệnh, mang lại nhiều giá trị khoa học và giá trị nhân văn sâu sắc.
Một ca ghép gan tại Bệnh viện TWQĐ 108
Ca ghép phổi thực hiện thành công ngày 26.2.2018 từ người cho c.hết não đầu tiên tại Việt Nam được đ.ánh giá là thành tích đặc biệt xuất sắc của các nhà khoa học của Bệnh viện TWQĐ 108, đ.ánh dấu sự trưởng thành vượt bậc về trình độ kỹ thuật và năng lực chuyên môn của các y, bác sĩ bệnh viện, bởi ghép phổi từ người cho c.hết não được đ.ánh giá là kỹ thuật y học khó nhất hiện nay.
Ngay 22/1/2020 thưc hiên thanh công ca ghep chi thê lây tư ngươi cho sông đâu tiên trên thê giơi.
Ca ghép chi thể từ người cho còn sống đầu tiên trên thế giới
Ngày 16/9/2020 thực hiện thành công ca lấy, ghép đa mô tạng lần thứ 4 từ người cho c.hết não để cứu chữa cho 06 bệnh nhân khác nhau: các bác sĩ đã ghép 02 phổi cho một bệnh nhân được chẩn đoán xơ phổi nguyên phát; ghép gan cho một bệnh nhân suy gan cấp trên nền xơ gan do nhiễm virus viêm gan B; ghép 02 thận cho hai bệnh nhân bị suy thận mạn tính giai đoạn cuối.
Đồng thời, bệnh viện cũng đã ghép 02 cẳng bàn tay cho một bệnh nhân bị cụt cẳng tay cả hai bên do tai nạn chất nổ – đây là ca ghép hai cẳng bàn tay đầu tiên ở khu vực Đông Nam Á, và là ca ghép chi thể thứ 2 trong năm tại bệnh viện. Ngoài ra, bệnh viện còn phối hợp với Trung tâm Điều phối Quốc gia lấy và ghép tim cho một bệnh nhân bị viêm cơ tim thể giãn giai đoạn cuối tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức.
Bệnh viện TWQĐ 108 là đơn vị đầu tiên tại Việt Nam ghép phổi thành công từ người cho c.hết não.
Đặc biệt hơn nữa là năng lực triển khai thực hiện các kỹ thuật ghép tạng tại Bệnh viện TWQĐ 108 hiện nay được đ.ánh giá là có thể đáp ứng rất tốt trong các tình huống khác nhau. Trong tháng 12/2020, bệnh viện đã thực hiện 5 ca ghép gan trong một tuần với các tình huống: ghép gan cấp cứu, ghép theo kế hoạch, ghép từ người cho sống, ghép người lớn, ghép t.rẻ e.m, lấy ghép gan tại Bệnh viện và lấy gan xuyên việt từ BV Bà Rịa-Vũng Tàu về ghép tại Bệnh viện TWQĐ 108.
GS.TS.Mai Hồng Bàng – Giám đốc Bệnh viện TWQĐ 108 chia sẻ: Để thực hiện được đề án này, bệnh viện gặp không ít khó khăn, bởi chúng tôi chưa bao giờ ghép tạng. Nhưng với sự quyết tâm rất cao của ban giám đốc bệnh viện, cùng sự đồng ý của Thủ tướng Chính phủ và sự quan tâm và ủng hộ rất lớn của Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Quốc phòng, Bộ Y tế, GS.TS.Phạm Gia Khánh, chúng tôi đã có kế hoạch, lộ trình cụ thể, từ đầu tư cơ sở hạ tầng, trang thiết bị cho đến đào tạo nguồn nhân lực.
Bệnh viện đã cử các bác sĩ, phẫu thuật viên đi học tại các Trung tâm y khoa lớn ở Pháp, Bỉ, Hàn Quốc, Nhật Bản… và các bệnh viện có nhiều kinh nghiệm trong ghép tạng như BV Việt Đức, BV Chợ Rẫy. Vì thế Bệnh viện TWQĐ 108 “đi sau nhưng không bao giờ là muộn”…
Đ.ánh giá về sự phát triển của kỹ thuật ghép tạng của Bệnh viện TWQĐ 108, GS.TS.NGND. Phạm Gia Khánh – Chủ tịch Hội ghép tạng Việt Nam cho biết: “Đây thực sự là một điều tuyệt vời, bởi vì xuất phát về ghép tạng của Bệnh viện TWQĐ 108 rất mới và muộn so với các bệnh viện khác trong nước. Nhưng chỉ sau 4 năm, bệnh viện đã đuổi kịp trình độ ghép tạng của các bệnh viện lớn trong nước, thậm chí có lĩnh vực đứng đầu như là ghép phổi”.
Là người đầu tiên tham gia ghép gan tại Việt Nam, GS.Phạm Gia Khánh cho hay: Ghép tạng là kỹ thuật phức tạp, nhưng ghép gan là kỹ thuật đặc biệt khó và ghép phổi thì việc chăm sóc hồi sức là rất khó, nhưng chỉ trong vòng 2 năm thực hiện, Bệnh viện TWQĐ 108 đã thực hiện được những kỹ thuật này, trong khi đó các trung tâm ghép tạng khác phải mất khoảng 10 năm. Đó là một sự nhảy vọt của đáng kinh ngạc và kỹ thuật ghép tạng của Bệnh viện TWQĐ 108 là “chậm nhưng rất vững chắc”.
Cũng trong hội nghị này, GS.TS.Mai Hồng Bàng đã ký biên bản ghi nhớ chuyển giao kỹ thuật ghép tạng cho các bệnh viện: Đào tạo chuyển giao kỹ thuật ghép phổi cho Bệnh viện Phổi Trung ương (2020-2021); đào tạo chuyển giao kỹ thuật ghép gan cho BV Nhi Trung ương và BV Đà Nẵng; đào tạo chuyển giao kỹ thuật ghép thận cho BV 175 và BV Thành Nhàn (2021-2022).
Những ca ghép tạng đặc biệt trong lịch sử y học Việt Nam
Từ sau ca ghép thận đầu tiên năm 1992, các bác sĩ Việt Nam đã không ngừng nỗ lực trong hành trình hồi sinh bệnh nhân giữa ranh giới sự sống và cái c.hết.
Ghép tạng là kỹ thuật khó. Thậm chí, sau khi phẫu thuật thành công, bệnh nhân đối mặt nhiều nguy hiểm nếu cơ thể thải ghép, tạng mới không tương thích. Việt Nam thực hiện ca ghép tạng đầu tiên muộn so với thế giới nhưng đã có những bước tiến đáng ghi nhận.
Ca ghép thận đầu tiên tại Việt Nam
Ngày 4/6/1992, ca ghép thận đầu tiên Việt Nam được tiến hành tại Bệnh viện Quân y 103, Hà Nội. Bệnh nhân là thiếu tá Vũ Mạnh Đoan, 40 t.uổi (thời điểm ca phẫu thuật diễn ra), bị suy thận giai đoạn cuối. Ông được ghép thận từ người tặng là em trai ruột Vũ Mạnh Toàn (28 t.uổi).
Ca phẫu thuật do các thầy thuốc, y bác sĩ của Bệnh viện Quân y 103 (Hà Nội) thực hiện cùng sự hỗ trợ từ chuyên gia nước ngoài. Sự kiện này đã đ.ánh dấu mốc son phát triển mới của nền y học Việt Nam, mở ra cánh cửa hồi sinh cho những bệnh nhân đứng trên bờ vực sống – c.hết.
Giáo sư Lê Thế Trung (thứ hai từ phải sang) cùng các bệnh nhân ghép thận đầu tiên (ảnh phải) và buổi họp chuẩn bị ca ghép thận đầu tiên, tháng 2/1992 tại Học viện Quân y (ảnh trái).
Tháng 11 cùng năm, tại Bệnh viện Chợ Rẫy (TP.HCM), ca ghép thận thứ hai cũng được thực hiện. Liên tiếp sau đó, nhiều ca phẫu thuật tương tự thành công, cho thấy nỗ lực của y, bác sĩ Việt Nam trong ngành ghép tạng.
Tháng 7/1993, GS.TS Lê Thế Trung và các y bác sĩ của Học viện Quân y, thực hiện ca ghép thận cho anh Lê Thanh Nghiêm (33 t.uổi, ở Tuy Hòa, Phú Yên) – bệnh nhân bị suy thận giai đoạn cuối. Người hiến tạng là chị ruột của bệnh nhân – bà Lê Thị Như (42 t.uổi).
Ca phẫu thuật đ.ánh dấu kỷ lục lần đầu tiên Việt Nam thực hiện ghép tạng mà không có sự trợ giúp từ chuyên gia nước ngoài. 27 năm trôi qua, ông Nghiêm đã bước sang t.uổi 40, còn bà Như 49 t.uổi. Sức khỏe của hai người đều ổn định. Ông Nghiêm còn có thêm một người con gái.
Kể từ những ca ghép tạng trên, bác sĩ Việt Nam thực hiện nhiều cuộc phẫu thuật hồi sinh cho bệnh nhân viêm, suy thận. Theo số liệu thống kê của Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia (VNCCHOT), Bộ Y tế, từ năm 1992 đến 2012, các thầy thuốc Việt Nam đã thực hiện 933 ca. Trong đó, nước ta chỉ có Bệnh viện Quân y 103 thuộc Học viện Quân y, Bệnh viện Việt Đức, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Trung ương Huế và một vài cơ sở khác đủ khả năng thực hiện các cuộc phẫu thuật ghép tạng khó khăn.
16 tiếng ghép gan cho cô bé 9 t.uổi
Sáng 31/1/2004, y học Việt Nam ghi nhận thêm kỷ lục mới đó là ca ghép gan đầu tiên. Bệnh nhân là Nguyễn Thị Diệp (sinh năm 1995, ở Nam Định). Cô bé bị bệnh teo đường mật bẩm sinh và gặp biến chứng. Nếu không ghép gan, tình trạng của bệnh nhân rất nguy kịch. Người bố 31 t.uổi – ông Nguyễn Văn Phòng – tình nguyện hiến một phần lá gan cho con gái.
Ca ghép tạng được tiến hành tại khoa Phẫu thuật tạo hình, Học viện Quân y 103, dưới sự giúp đỡ của bác sĩ người Nhật Masatoshi Makuuchi cùng ê-kíp 12-14 chuyên gia đầu ngành của Việt Nam từ Học viện Quân y, Bệnh viện Quân y 103, Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, Bệnh viện Bạch Mai.
Bệnh nhân Nguyễn Thị Diệp và bố.
Người chỉ huy ca ghép gan đầu tiên tại Việt Nam chính là GS.TS Lê Thế Trung. Thời điểm đó, ê-kíp hơn 100 người gồm chuyên gia, bác sĩ phẫu thuật, y tá, thức liên tục hàng chục giờ, túc trực cho ca đại phẫu. Theo giáo sư, tiến sĩ thầy thuốc nhân dân Đỗ Tất Cường – nguyên Giám đốc Bệnh viện Quân y 103 – toàn bộ ê-kíp sẵn sàng từ 5h và thức trọn đêm mới hoàn thành xong ca phẫu thuật. Sau đó, họ không ngơi nghỉ dù chỉ một phút, theo dõi bệnh nhân để kịp thời xử lý.
“Nếu mệt quá, chúng tôi chia nhau tựa lưng vào ghế tranh thủ chợp mắt một lúc. Ghép gan không giống thận. Chúng tôi không được sử dụng máy hỗ trợ. Vì vậy, chúng tôi liên tục túc trực để đảm bảo ổn định cho người cho – nhận. Gần như không ai dám ngủ và đều bị áp lực tâm lý cực kỳ lớn”, GS.TS Đỗ Tất Cường nhớ lại.
Sau 16 giờ cân não, Nguyễn Thị Diệp đã được hồi sinh. Chi phí của ca ghép gan này là 2,6 tỷ đồng. Cô gái 25 t.uổi sau đó có sức khỏe ổn định, tốt nghiệp Trung cấp Quân y và công tác tại nơi đã hồi sinh mình.
Tuy nhiên, một năm gần đây sức khỏe của Diệp chuyển biến xấu, bị xơ hóa toàn bộ gan. Rạng sáng 29/11, Nguyễn Thị Diệp đã qua đời.
Ca ghép tim đầu tiên
Trên thế giới, ca ghép tim đầu tiên được thực hiện vào năm 1967. Bệnh nhân là Louis Washkansky, 53 t.uổi. Ca phẫu thuật được thực hiện tại Bệnh viện Groote Schuur, Cape Town, Nam Phi.
Tuy nhiên, chỉ sau 18 ngày, bệnh nhân qua đời vì chứng viêm phổi kép. Vào những năm 1970, các loại thuốc chống thải ghép tạng tốt hơn ra đời, giúp việc phẫu thuật trở nên khả thi hơn.
Ông Bùi Văn Nam vào thời điểm thực hiện ca ghép tim đầu tiên của Việt Nam. Ảnh: Bệnh viện Quân y 103 .
Tại Việt Nam, đến năm 2010, các y bác sĩ mới thực hiện thành công kỹ thuật khó khăn này. Đơn vị thực hiện ca phẫu thuật phức tạp và cũng rất nhiều rủi ro đó là Bệnh viện Quân y 103, Học viện Quân y.
Sáng 17/6/2010, ca ghép tim đầu tiên tại Việt Nam lấy từ người cho c.hết não đã thực hiện thành công. Bệnh nhân là ông Bùi Văn Nam, 48 t.uổi (thời điểm ghép tim), ở Nam Định.
Trải qua gân 2 tiếng trong phòng mổ, ê-kíp bác sĩ đã hồi sinh cho người đàn ông này. Trái tim người mất đã một lần nữa đ.ập nơi lồng ngực của ông Nam và giúp Việt Nam viết tên mình lên bản đồ số ít nước trên thế giới ghép thành công cơ quan này trên người.
Để có được thành tựu đó, hơn 20 bác sĩ của Bệnh viện Quân y 103 đã lên đường sang tu nghiệp tại nước ngoài, tìm cách đưa kỹ thuật này về Việt Nam. Trong thời gian chờ tạng cho bệnh nhân, ê-kíp chuyên gia phải thực hành ghép trên 3 con lợn – động vật có cấu tạo gần giống người nhất. Cả 3 ca phẫu thuật đều thành công. Ca sống lâu nhất sau ghép tim là 72 giờ.
Lần đầu tiên Việt Nam ghép ruột từ người cho sống
Ngày 31/10, Bệnh viện Quân y 103 thực hiện thành công ca ghép ruột từ người sống đầu tiên tại Việt Nam. Đó là bệnh nhân L.V.T. (26 t.uổi) được ghép ruột từ mẹ đẻ và N.V.D. (42 t.uổi) nhờ anh trai hiến ruột. Cả hai trường hợp này đều thuộc tình trạng nghìn cân treo sợi tóc, cơ hội sống rất mong manh nếu không được ghép tạng.
Thế giới hiện chỉ có 20 quốc gia thực hiện được kỹ thuật ghép ruột từ người cho sống. Trong đó, ca đầu tiên được thực hiện vào năm 1988 và là tạng cuối cùng được ghép thành công cho đến nay.
Ca ghép ruột tại Việt Nam được hỗ trợ bởi các chuyên gia Nhật Bản. Ảnh: Bệnh viện Quân y 103.
Ca phẫu thuật ghép ruột thành công một lần nữa cho thấy bước tiến của ngành ghép tạng tại Việt Nam. Theo Trung tướng, GS.TS Đỗ Quyết, Giám đốc Học viện Quân y: “Đến nay, chúng tôi có thể ghép thành công tạng thứ 6. Hiện thế giới chỉ có 61 trung tâm ghép ruột ở 19 nước với khoảng 1.000 ca được triển khai. Việt Nam trở thành quốc gia thứ 20 ghép ruột thành công. Đây là thành tựu trong ghép tạng cũng như đem lại tương lai tươi sáng cho bệnh nhân”.
Tháng 9, y học Việt Nam ghi nhận kỷ lục mới trong ngành ghép tạng. Lần đầu tiên trong lịch sử, chỉ 13 ngày (từ 30/8 đến 12/9), các bác sĩ Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức (Hà Nội) đã thực hiện tới 23 ca ghép tạng, gồm 3 tim, 4 gan và 16 thận. Trong đó, 15 tạng từ người cho c.hết não. Tất cả ca ghép đều có kết quả thuận lợi.
Những con số trên cho thấy thành tích đáng nể của đội ngũ y, bác sĩ Việt Nam, như giáo sư, tiến sĩ Phạm Gia Khánh, nguyên Giám đốc Học viện Quân y, từng khẳng định: “Chúng ta đã theo kịp kỹ thuật ghép tạng thế giới”.
